Saturday, September 19, 2015

Ramkhel Kong Ah Catialtu Le Careltu Kar Ralrin le Ruah Dingmi; Zei Lam Na Zulh Lai?



Catialtu; Salai SH Lian

Atu lio caan hi Ramkomh Kawlram chung ah ramkhel kongkau catial a linhsat lio caan a si bantukin catialtu pumpak zong nih ralrin a herh lio caan a si. A reltu lila zong nih a rel thiam a herh ngai caan a si fawn! Relmi kha mah rawlrialnak tein rial a herh caan a si. Zeidang cu chim lo, Laica tial karlak koko hmanh ah a hung linsa ngaingai. A bik in Online ko ahhin a zualhma khun; ramleng a ummi deuh nih hman khawhmi a si ko nain daithlanh dih awk cu a tha lo! A ruang cu, atulio Online/Social Media ah ceihphaimi le tialmi pawl nihhin, ram chung ah zeihmanh santlaihnak (impact) a ngei lai lo ti awk a tha hrimhrim lo. Ram chung lei laihlum nih a tial lei in an ti khawh lo hmanh ah, relnak ahhin cun thil le ri ngeihmi nih a hun pek deuh ngaingai cang. Ram thlennak tlawmte a hung umnak nih a thlenpi ngaingaimi cu Technology lei; a bik in [Mobile Industry] hi a tel ve tiah ti khawh a si. Cucaah, mi tam deuh nih, Smart Phone an hmang i, Hakha ahcun, Internet Dawr tuah zong a tlamtling le hlawhtling lo deuh ngaingai cang. Cu nih a langhter mi cu kutput pehtlaihnak nih santlaihnak a hung ngei tinak a si. Cucu, 2010 le 2012 Thimnak nih a chuahpi mi lak ah vun rel awktlak ah ruah khawhmi thanchonak kan ti lai maw, thlennak dah kan ti hnga? Atutan, 2015 Thimnak nih tah zeidah a hung chuahpi lai, a khirh lai maw? hmai aa nawr lai dah timi cuanh chung awk kan hun ngei. Nain, atutan ka vun tial duhmi cu a thimnak nih a chuahpi mi kong ah siloin, cucu thimnak i ramkhel (politics of election) kongkau capar, hmuhning kan tial tik ah zeidah ruah chih a herh timi tuhi kaa timhmi a si.

Cucu, catialtu nih Website le Blog, Journal, tbk. ah careltu an um sawh nakding ah le an kau sawh nakding ahhin ruahnak le hmuhning kha a sining lopi in tial lo ah a tha. Catialtu ti tik ah, a biapi khunmi cu Media, News, tbk., in sutung (institution) bang a ummi nih ralrin ding ah a biapi khun. Pumpak catialtu zong nih ralrin ahcun a tha! Catialtu pakhat si tikah, careltu a tlawm le tam cu ngeih a si. Pumpak catialtu nih cun, ahodah a tanh, a hodah a bomh timi a langhter khawh ko hnga. Cun, Party chungtel, party minung, party nih fial in tialter mi nih cun a tial ko hnga! Asinain, cucu hodah a bawmhmi si timi langhternak caah thil diklomi kha a hman a si ahcun a palhmi a si thiam. Cucaah, cu a palhmi nih careltu a sining loin an pialpi ahcun cucu a poi hringhran! Ruahnak le Hmuhning cu duhning poah in tial khawh a si ko. Nain, a fekfuanmi a ruang le sinak cu a ngeih in a tel chih a hau. Cucaah, atulio Ramkhel kong ah mah duhning poah in tial awk a tha hnga maw? A ruang cu Phunghrampi le a dang phungphai an um. Ramkhel kong le sining kong chim ahcun, Phunghrampi le a pehtlaimi phungphai zong zoh chih a hau. Phunghram zong chih lo le rel lo i, Ramkhel kong le Thimnak kongkau ah hmuhning le ruahning (opinion) tial i timh cu, hrial ah a tha!

Wednesday, August 26, 2015

Hmuitinh Phanh Hlan Lawmh Cu Teinak Hmuhlonak A Si



Na hmuitinh na phanh taktak hlan ah na lawmh cia ahcun, teitu taktak nih hmuhmi le tincomi lunglawmhnak laksawng a sunglawi taktakmi cu na co lai lo. Na laksawng na tlawlh kho. Minung nih, ni fate in nunnak caah timhmi (goal) ngei le ruahchanmi timhlamhnak ngei tein kar hlan a si. Na timhmi na hmuh khawhnak ding caah a caan ahcun midang he zuam in hmainor a herh caan a um. A caan ah, nangmah le nangmah na zuam a herh caan zong a um. Nunnak cu teinak hmuhnak ding caah zuamnak in karhlannak hmun a si tiah chim khawh a si. Zuamnak tiah tahchunnak lak tik ah, zuamnak bualrawn ah maw, zuamnak hmun ah hei phanh in zuamnak lawng khi a si lo. Na nunnak ah nangmah tein zeidah na zuam cawhmi a si? Zeidah hmuh na duhmi a si timi saduhthah na ngeih bantukin midang zong nih an rak ngei ve. Cucu, na saduhthah hmuitinh phanh khawhnak, ngah khawhnak ding caah zuamnak he karhlan a herh.

Ni fatin pawcawmnak caah tuanrelnak, siangngakchia nih cacawnmi ah thiam khawhnak, ramkhel a tuahmi nih an i timhnak ah teinak, a zawmi nih damnak, zaanglek in lentecelhnak ah a zuammi nih an celh zuamnak ah teihnak hmuhnak tiah zuamnak a phunphun a um. Cucu, zuamnak phun kip vialte a hopoah nih lunglawmh teinak hmuh a duhmi lawngte sinak vawlei ah a nungmi na si. Cucaah, cu zuamnak chung ah teitu, lunglawmhnak laksawng a cohlangtu taktak na si khawhnak ding ahcun na timhmi na hmuitinh (goal) na phanh tiang lungthul lo le thazaang thumlo tein na zuam a herh. Na tha a dih cikcek tiang in na zuam a herh. Na hmuitimh na phanh taktak hlan ah ka tei ko lai, ka hmuh ko lai, ka ngah ko timi ruahnak he thazaang dinhdorh in na lawmh chung siseh, na dinh a si ahcun, na ngah dingmi na hmuitinh lunglawmhnak laksawng ngahlo a fawite. Na timhnak hmun phanh lo a fawite. Na timhnak hmun na phanh ko zong ah lunglawmhnak laksawng cohlangtu silo a fawite.

Monday, August 24, 2015

2015 Thimnak Caah Chin Party Khuakhan An Palh Maw, An Tuah Hram Dah?

Chin Ramkulh Hluttaw le Cozah Innpi|Hmanthlak; Pastor Niang|
Biadomhnak;
A ralaimi November 8, 2015 ah tuah dingmi Ramkomh Kawlram huap rampi thimnak(General Election) nih a hung kan det thluahmah cang. Nain, poipang kan ton ruang ah thimnak kongkau ahohmanh ti ding deng tluk in lung a chuak lo. Keimah pumpak zong ka si. Mi tampi zong nan si cio theu lai dah! Hakha ah zeidah a cang lai? Zei bantuk harnak dah kan ton chap rih lai timi lang kan bawmh cio. Asilo ah, zeibantuk thawngpang thar dah kan theih lai tiah kan hngahhlang cio. Ramkhel party pawl zong an tuah ciami an rian zong tamlakte an baan, kan baan tiah thawngzamhnak ah a chimmi zong an um. Cu lio ah, ruahlopi in, na pa nih phone ka chawn seh timi bia an hun ka cah. Ka pa cu zaanlei sang ahcun ka hei chawnh. Ka pa ka hun chonh cun zaan ihnak in vun i hlau ninglaw cu bang khin; MP a cuh dingmi amah nih na ka vahpi ko lai a ka ti i, na ka chawnhte theu lai tiah bialehnak tuah lo in, ka um lengmang nain, na ka chawn tilo i, ka rak cohlan cang timi a hun ka chim. Cun, na manh ahcun, zeidah kan chim ah a that? Zeidah kan chimlo ah a that? Zeitindah kan biachim ning le holhrel ning a si lai timi kha ca in hun ka tial piak law ka kuate tiah a hun chap. Simaw! nangmah nih a tha na timi poah a tha ko. Khah! a tha bik in ti khawh izuam ko u tiah ka hei leh! Biadang, chungkhar kong kan hun i ruah nain, ka hnak a ka dohmi nih kan biaruah a tluanter thiam lo. Ka phone ka thlak! A hnu, tlawmpal a hung rauh deuh ahkhin, phone cu ka hei chonh than; Ka Pa ca in rak kan tial piak law, rak ka kuate na timi cu ka tuah kho lai lo. Ka ngaithaim ko, tiah ka hei chonh than. A ruang cu; atulio hi zeikhawm si ah, Media ah cacawn pah in ka hun i teltum ruang le kan hngakchiat deuh rih ruang ah, zeihmanh ah i tello a tha bik! Cun, kaptanh le tanhhlei ngeihlo zong hi ka caah a herh bikmi le a tha bikmi a si fawn. Cucaah, ca kan rak tial piak lai lo tiah ka chimh. Lunglawm tein, aw! si ko cuh, kanmah nih a tha rem ti ning le, kan thiam ning in kan chimte ko lai. Nain, atu cu kan harton chong cu sikaw, Innpa chakthlang taktak telawng kan leng rih hna. September in cun khualtlawn kan i thok men lai a hun ka ti. Ka nu nih a hun chuh, i telhlah ka ti ko nain a duh lo tiah a hun chimchih ve :) Mah nih cun, mah tluk a naih tuk ko cangmi kong ah zeihmanh catiallo in ka um ko khi a hun ka fianter i, a hun ka thangh. Nain a tlai tuk cu a si rih lo. 

Tuesday, July 7, 2015

July 7; Ramkomh Kawlram Ah Sianghleirun Siangngakchia Thisen A Luan Ni


July 7, 2015 Nihin hi, kumzabu a cheutluk a luan cangmi July 7, 1962 ah Rangoon University ah fimthiamnak a cawng liomi siangngakchia hna cu Ne Win cozah nih hramhram in meithal bak in University Campus chung ah a rak kah [Open Fire] hna Ni a si. Cucu philhlonak ah capar tawi ka hun tial.

General Ne Win hi, a ngaingai tiah cun, Sianghleirun zong a rak kai balmi a si lo i, Sianghleirun Siangngakchia hi a rak huat hna, a rak tih hna. 2 March 1962 ah General Ne Win hruaimi ralkap nih nawlngeihnak hramhram in an rak lak [Aana-ting or Coup d'etat]. Ne Win nih nawlngeihnak a lak hnu in RU ah buaibainak a thok colh. May 11 ah, Rangoon University Sianguk (Rector) cu Ne Win cozah nih an uktuk [pressure] ruang ah sianguk sinak in a chuak. University Council hruai ningcang zong an thlen. Council chung ah Ralkap minung an hun telh hna. RU cu Ralkap nih direct uk khawh ding ah an hun tuah. Cuticun, Ralkap nih cu an duhning poah in, University hruai ningcang vialte an thlen dih i nawlngeihnak cu an tling lak in an i lak.

Cu bantuk a zalenlomi phungphai le ralkap uknak tang ah Rangoon University an phanh tik ah, Siangnakchia nih July 7 ahhin an lungtlinlonak le duhlonak kongkau ceihphai ding ah Rangoon University Students' Union Innpi [Building] hmai ah rak chuak in tonpumhnak an ngei. Ralkap nih Siangngakchia hruaitu upa deuh tamlakte an rak tlaih hna.

Tuesday, May 26, 2015

Malaysia Nih Ramri Ah A Thlithup In Mithi Vuinak Thlan 139 A Hmuh; Kawlrammi Vuinak Hmun Dawh A Si


Kawlram le Bangaladesh mipem hna Malaysia kalnak lam ah an riahter chungnak hna hmun a si lai tiah ruahmi mithi vuinak thlan 139 cu Malaysia le Thailand ramri Malaysia ram chunglei ah hmun 12 nak tam an hmuh tiah Malaysia ram Palik zung nih May 25 ah thawng an thanh.

Atu bantuk tihnungmi thlan hmun, a thlithup in mithi vuinak hi a luancia mi thla zong ah Thailand ram chung leikap Malaysia he ramrinak ah an hmuh cang i vawleipi tiang nih theihpimi buainak ah a hung phan cang tiah theih a si. Thai palik nih biatakte in hmalaknak an hun thok in minung cawzuartu (Traffickers) pawl nih Malaysia ah phanhter ding in an timhtuahmi Kawlrammi le Bangladeshmi hna cu tuanvo laklo in an kal tak hna caah, Andaman Rilipi cung ah minung thong tampi an i hreng.

"Hi bantuk thil kan hmuh hi cu a nuam lo ngaingai ko. Mithi ruak le thlan pakhatte hmuh hmanh hi a fak ngaimi thil poipang a si cang nain, thlan 139 bak kan hmuh tik ah a har ko" tiah Malaysia Palik Bawi Khalid Abu Bakar nih Perlis i Thawngfianternak an tuahnak ah thawnglatu sin ah a chim. 

"Thailand he biatakte in riantuanti hram kan hun thok. Atu bantukin thil a cantertu misual hi hodah an si timi hmuh khawh le theih khawh kan izuam lai". 

Thlan khur pakhat ahhin minung ruak pakhatnak in a tam deuh an vuinak hmun zong a um. Nihin tiang ah May 11 thok in Thai ramri i umhmun khuarnak (camp) kalnaktmi he telh in a tlawm bik 28 an hmuh cang. Mi riahnak hmun (camp) pakhat an sakmi ah a tlawm bik minung 300 cu a tlum hna lai tiah an ruah dam.

"Mithi vuinak hmun pakhat cu May thla hramthok i Thai palik nih khur pakhat ah mithi ruak 26 an charnak he khan meter 100 lawng a hlat tiah Malaysia Palik Bawi Mr. Khalid nih cun a chim.

Zeidah Dohnak An Tuah Hnu In A Hung Cang 


US cozah nih Thai cozah sin ah biatakte in hmalak ding a forfial hnu May thal thok in Thai palik an hun cawlcanghnak in Thai ramri ah camp tampi le mithi vuinak hmun an hun hmuh hnu in, a tlawm bik Kawlram le Bangladesh mipem 3000 tluk cu Malaysia le Indonesia ram ah Tilawng in an phan chap cang.

Cawn Ningani, May 22 ah UN Ralzam caah riantuanmi phu UNCHR nih a tlawm bik minung 3500 tluk cu Tilawng cung ah minung tet taktak, tlum lo deng tiang in an um i Rilipi cung ah an i hreng ko rih tiah a chim.

Cun, Indonesia a phan cangmi Bangladesh miphun cu an ram ah kirter than ding in Indonesia cozah nih UN le a dang NGOs pawl bawm in an tawlrel cuahmah lio pi a si i hmai thla ah kirter khawh hna ding in timhtuahnak an ngei.

Atu bantukin kirternak ding ah adihmi chawva cu UNHCR le IOM nih an tawlrel lai tiah Indonesia cozah lei minung simi Sutopo Purwo Nugroho nih a chim.

Hi bantukin a thlithup in Thailand le Malaysia ah minung cawkzuarnak le luhternak lam a tluan khawhnak ding ahin palik zong an i tel tiah theih a si i, Thai nawlngeitu nih biatakte in kherhlainak an tuah hnu ah, ramri ah riantuanmi Thai paik minung 50 cu an rian thial an si tiah theih a si. A cheukhat palik cu an rian phuah in tazacuai mi zong an um.

Malaysia Prime Minister Najib nih "atu bantukin kan ram chung ah thil a can hi a poi kho tuk i thukpi le fakpi in kherhlainak kan tuah lai". Cun, atulio rilipi cung ah a um liomi hna zong chanchuah ding ah nawl a chuah fawn.

Hi kong he pehtlai in vawlei cung ram tampi nih Kawlram Cozah cung ah biatakte in sual an phawt. A ruang cu Rakhine Ramkulh i buainak ruang ah Rohinghya Muslim pawl faktuk in a runrun in tliknak a hung chuak i puaisa (trafficker) pawl nih caantha lak in ram dang Malaysia ah lanhter khawh an timh hna caah a si tiah an zumh.

Atu bantukin Malaysia le Thailand cozah nih kherhlainak le tlaikhihnak an hun tuah ruang ah micawzuartu (traffickers/puaisa) hmangharnak Malaysia luh a timi mipem Rohinghya le Bangladesh mi a tambik an si.


Ref: Irrawaddy, Aljazeera, BBC, (May 25)