Ka Mirang Min 'Sophie’ A Si, Tuluk University in, Nang?

Ka Mirang Min 'Sophie’ A Si, Tuluk University in, Nang?

..... Conference tuahnak USA, Hawaii State, Hawaii Convention Center, inn cung a dot thumnak ah High Level Session an timi IUCN rianttuantu upa le vawlei cung minthang, a bik in thilnung kong a tuaktanmi le kherhlaimi hna biaruahnak ngaih dih in, inn tang ah ka ṭum cu ka duh. Culak ah cun, US Harry Potter film ah mintam zukcawl a telmi min-ta-mi Alison Sudol nih biachimnak ngeihmi a dih tiang vun ngaih ta le, biaruahnak hun ngeih le ka duh fawn… nain, hlei in tanglei ahcun a rannak in ka kal. Ka tanh sual lai lo tiah ka phanmi cu vawlei cung dinti harnak kong ceihkhannak hmun kha a si. Inntang vawleiri zawn hi pavilion an ti i, hmuhsaknak tete an langhtermi a tam ngai. Pavillion cu Chin National Day, Hakha hrawng i, Piahkhan an tuah bantuk khi a si. Nain, a dangmi cu an khan le hmunhma dal cio ah, ṭhutnak an chiah i, ceihkhannak hmunhma ah an hman. Cucu, a dannak... 

Inn cung dotthumnak in, vawleiri ah tuahmi Water Pavilion timi ‘Ti’ kong chimrelnak le ceihkhannak an hmanmi hmunhma cu ka phan. Ka ruahnak ahcun, an rak thawk cang lai ka ti nain, ka ngaih duhmi biaruahnak hlan i, an rak ceihmi an dih deuh hlan te khi a si. Ṭhutnak zong a lawng set lo. Ka khuaruah har pah, dir peng cu a fawi lai lo ka ti. Nain, Ka vun dir luklak ahkhin a donghnak biachim ding an auh, cun ka dirnak hmai ah ṭhumi pakhat kha a thawh caah, ṭhutnak a lawng i cu ka ahcun, liklak tiah ka hei ṭhu. Lukmalak ah, cu biaruah ceihkhannak cu a dih i, keimah nih ka ngaih duhmi cu thawk ding ah an hun thanh. A dih i, mah le duhnak cio kal an tam caah a si lai dah, ṭhutnak cu a vun lawng thluahmah. 

Ka ṭhutnak pawng ah a ṭhumi pahnih cu an tho i, hmun dang biaruahnak kal ding ah an chuak. Ṭhutnak a hun lawng pah ngai... cu tlawmpal kan thawk lai an hun ti lio ahkhin, a ngo, tungtairem, a panhlau ngaimi angki rang ngakchia nawn nute cu keimah he ṭhutnak hmun pakhat a hlatnak deuh ahkhin, a hung ṭhu. Ka zoh i, Asia maw a si hnga, anmah Hawaii mi dah a si hnga tiah ka hun ruah phutphat ahkhin, parokarem an thawk. Keimah pawngte ah a lawngmi ṭhutnak ah silo in, pakhat a hei i hlatmi ah a ṭhut caah biaruahnak vun thawk a har. Biaruah duh ko zong ahkhin… ka lungchuak bia ka ruah hnga maw ruah lo tbk. hrawnghrang aa al len khi, ka lung ka hun i fim i ka hngalh ṭhan lengmang. Ziah mah cu .... aa... ka ti! Cu ti kaa al len lio ahcun, parokarem ah ṭuanvo ngeimi biachimtu ding pakhat Africa lei si lai dah, a biachim cu a hun lim. A dang pakhat biachimtu theihternak an hun tuah lio hrawnghrang caan lawn lio ahkhin, vun chawn ning tiah hun zoh na lak ah kan mit a tong ṭhan hui ai. Pakhatnak pa biachim lio zong ahkhan, kan mit a tong lengmang kha mu ka hei ti... hmmmm! Chawnh manh lo in, biachimtu ding pahnihnak pa nih a hun thawk. Okay.... ka ti ka lungthli tein…!

Biachim a hun thawk luklak ah cun, vun zoh ṭhan tuah ning ka ti hui cu... hmmm! a vun ka zoh lio celngel rak si kaw, kan mit aa tong ṭhan! Ziah! mah hi zeitindah si lai... atu kan mit aa ton ahcun, chawn cang tuah ning ti phun khin chunglei in or thahri ah namnak a hun chuak... Cu ti luklak ahcun, a pahnihnak pa biachim zong cu a lim hnik manh. Khah! Minute 2 lawng na ngei cang tiah caantlaitu nih a hei chimh khi ka hmuh. Eh! keimah maw vun ti awk phun khin a um :)... hi pa biachim vun dih tuah seh, a pathumnak pa biachim hlan karlak tal ah ka chawnh hrim lai, chawnh hau tiphun khin....

Cuti ka hngah lio ahcun, biachim dih deuh hlan khin ṭhutnak a hun i remh pah in "Hi" a hun ka ti. Liklak, keimah lo ah mi dang an um ṭung lo, keimah ka si ko timi he ka vun zoh i, ka vun "Hello" colh ve. Bia a hun thawk colh, "Tuluk in rami ka si. Nang khawika in? Ka Tuluk min cu 'Tan Hanyi' a si i, Ka Mirang min cu 'Sophie' a si. Na duhning paoh in na ka auh khawh” a ti ahkhin biachimnak a dih. Biachim pakhat le pakhat an i thlen karlak cu caanṭha la in, "ka min 'Willie Thang' a si. Willie, Thang or Thangthang na duh poah in na ka auh khawh ve! Ramkomh Kawlram chung ah ummi Chin ramkulh in rami ka si" ka hun ti ve. 

Conference zeitindah kan i tel ning cang a si, cu hi chung ah zeital thil thar kan cawn le cawnlo, a nuam le nuam lo tbk., a tawinak in kan hun chim luklak ahkhin biachim an thawk ṭhan. Nain, kan hmaika i biachim le chimlo nih zeihmanh a thei ti lo... biaruah cu a kal thluahmah... a cat lo! A hnu ah a chim kan philh veve mi sianginn kai liomi kan si kha kan hun i thei nain zei ngaingai kan i ruah manh lo. 

Kan itelmi parokarem zong a dongh lei hun phan.... mah le ngaih huam deuhmi cio cu ngaih sikaw, hi hnu (next session) khawika dah na kal lai timi kan hun i hal, kal kan i timhnak aa khat ti lo. "Okay! Thang, Are you free this evening, tu zaanlei na manh maw?" a hun ka ti cu ka lau nawn. A zei parokarem dah kan ngeih lai timi an kan tawlreltu nih an kan chimhmi vialte hun philh duak khin, ka manh! zeitin tiah ka hun ti. Sicun, tu zaanlei i tong u sih mu, a hun ka ti ahkhin "The Goldman Environmental Foundation" hruainak in pawngkam zohkhenhtu pumpak laksawng pek awktlak vawleipi in an thim dingmi caanhmannak a si ka hun hngalh. Hmm! poi lo si ko seh ka ti i, a dangdang ah kan kal!

Chun parokarem ah lung a lut kho set ti lo, zaanlei lawngte a ruat. Zei deuh dah kal ah a ṭhat lai timi lung a laklawh. Nain, Zaanlei 5:00-6:00 pm karlak tal ah ton hau timi biakhiahnak he ka suimilam lawng bih pah in ton ding ah ka hei kal. Ka lung vaivuan in, tonnak kal ding le kallo ding kong ka ruahnak ah minute tlawmte ka va tlai. Nain, tampi cu a si lo. 'Nature For All' timi pavilion (piahkhan) in a rak ka hngah ko. A lang inkhin, a kut a hun thlir i a umnak cu a hun ka hmuhsak. Ka hei phanh cu a pawng ah ṭhunak a lawngmi pakhat ah ka hin tiah a hun ka ti beh. Ṭhutnak zong sersiam tuk lemlo in ka hun ṭhu. Zeitindah bia hram ka thawk hnga tiah hun i ruahpah khin ka ṭhutnak ka hun mer, ka hun i remh pah, ka ṭhut siarem lo bia maw si, biachim awk ka hngalh lo dik! Laklawh ngai khin ka um lio ah, Sophie nih cun, "Okay, nihin kha kan tuahmi le siangkai mi kong siseh, kan rat hnawhmi kong zei ngaingai kan i ruahceih manh lo khah. A hodah thawk hmasa lai? Hodah chim lai tiah amah nih bia a hun domh. 

Hehe! tiah nih pahkhin, Lady first, nang nungak ah vun thawk hmaisa ko kun tiah ka hun ti. Sicun, min chim cu a hau ṭhan maw? tiah mirh ziamziam pahkhin a hun ka hal nain a chim tilo.  

"Atuhi, kan nih cu kanmah ram ah sianghleirun sianginn kai liomi le mino in kan rak ratmi a si. Atutan, International Union for Conservation of Nature (IUCN) World Congress timi ahhin, kan si khawh tawk in, kan ram ah kan tuahmi kha vawleipi theih in hmuhsaknak ngei ding ah a rak phanmi ka si. Ka hawile siangngakchia le mino tampi he kan si. A bik in University chung ah pawngkam zohkhennak kong he pehtlai in cawlcanghnak kan tuahmi kha hika ah vawleipi nih thei ve hna seh timi hmaithlak in kan rak phanh hi a si bik. Tutan hi, kanmah cawlcangnak chung in hmuhsaknak tlawmpal te kan ngei lai. Cun, lentecelhnak bantukin siseh, Presentation tuahnak in siseh kan i tel lai. Culawng siloin, kanmah pumpak zong hika an tuahmi Conference chung ahhin tampi cawn kan i tim. Siangnakchia kan si tik ah, tu bantuk vawlei cung ram 210 leng in minung 9500 tluk telnak ah i teltum hi a fawiomi thil a si. Culeng ah, kum 4 ah voikhat lawng a ummi a si fawn. Hi bantuk ka tel khawhmi hi ka lawm tuk cu, ka sianginn cachimtu zong ka lawmh tuk hna. Hmalei siangngakchia ca zong ah pehzulh in um kho peng sehlaw ka duh. Keimah hi tutan ah siangnakchia lei lutlai upa lei deuh ka si. Kan ram ka kir hnu zong ah, tu bantuk cawlcangnak (movement) hi ka peh zulh thluahmah ko lai" ti a hun chim pah khin, a mirh pah bu in, keimah lawngte na ka chimter. Nangmah zong ka chim ve cang tiah a hun peh. 

"Cun, na manh ahcun, September 4 khi presentation ka ngei lai. Na manh ahcun vun ra ve ngat. Kan sianginn aiawh in minung pali nih biachimnak ka ngeih lai. Ka ṭih ngai, tu bantuk nganmi conference ah ka chim ballo. Tutan hi ka voikhatnak si lai….. Khah! ka chim ve cang, nang zeidah na tuah liomi si? zeitindah na rat ning cu? keimah lawngte na ka chimhter hih" tiah a aw iremh pahkhin a ka ti nolh ṭhan. Bia a ka halmi chim lo in, a cawlcanghnak ka lungtling tukmi le hngakchia bachelor level siangnakchia a simi nih a ralṭhat ning, Tuluk ram ah sianghleirun kai pah a si bu in a cawlcangh khawh ning le mirang holh a thiam ning ka hmuhmi ka lawmh nak kong cu ka hei chim. Kan ram ah sianghleirun kai lio mi nih hi bantuk ah teltum khawhnak ngei ve hna sehlaw timi saduhthah ka ngeihnak tbk. hna zong tampi ka chim. Amah lila nih ruahnak zong a ka cheuh len. Zeitindah an cawlcangh timi kong ah felfai deuh theih khawhnak ding ah September 4 cu vun ra ko tiah a hun ka sawm nolh ṭhan. A ka sawm pah cun, nangmah na tuahmi le na ratnak cu hun chim ve cang tiah a voithumnak a ka ti ṭhan.

Sophie nih a bia thawk bantukte in, ka min cu chim hau ve lai lo dah tiah ka hei capo taak ve….! "Sianginn kai liomi ka simi theithernak cu tling deuh in ka hei chim. Norwegian Foreign Ministry Scholarship in Thailand ah MA cawng liomi ka si le siangkai pah in, Media lei siseh, Nuhrin Covo kong cawnpiaknak ka peknak tbk tete ka chim. Kan ram kong ka chimh cu kan sining tampi theih ciami a rak ngei lo. Kan ram ah Tuluk nih tangka phum in siseh, chawlehnak in siseh, rianṭuannak le ramri a hrawmi kan si ko nain, a theihmi a rak tlawm ngai. Tuluk nih kan ram chung ah an duh poah in, nuhrin covo le pawngkamh thil sining zong zeihmanh rel lo in, rian an tuan ning zong ka hei chimh chih…. Nain, a ngakchiat rih bang, a thei tukmi thil si ding cu a dawh lo….Cuticun, a ṭhangcho rihlomi kan sinak ka hun chim pah cun, "Hhiti kan ṭhancho rih lo ruang le a bik in tutan conference ah an ceihmi pawl kong ah theihhngalhnak a ngeihmi kan tlawm tuk. Cucaah, Ramkomh Kawlram mi sinak in tutan Media Fellow pakhat in ka tel khawhnak a si cu ka hei chimh ve. Nain, amah cawlcanghnak he a hlat deuhmi a si tik ah a fiang kho ve lo. Kan parokarem ah ram kip in ram khat minung pakhat tiah minung 16 an kan thim. Cuchung ah a phan kho mi hi ram 15 in minung 15 kan si. Argentina, Spain, India, Mexico, Papua New Guinea, Solomon Island, Kenya, Brazil, Nepal, New Zealand, Malaysia, Colombia, Guyana, China in ram khat ah minung pakhat in a telmi kan si le kan ram in keimah lawng ka si cu fian deuhnak ah ka chim ve. 

Kan biaruah cu a thaw ngai nain caan belte nih hngah lo in a kan liam tak thluahmah. Khah! Sicun, September 4 tu ah i tong thante u sih tiah kei, The Goldman Environmental Foundation nih tuahmi Laksawng peknak ah kal ding ah kan bia cu ka phih. Amah zong parokarem ngeihmi ah kal a duh lai ka ti caah ka hei phih cu a si, cuticun, hmun dang kal ding in, ‘Thang, See you on 4th September!’ See u! ti’n kan i ṭhen…

Salai SH Lian

-------------

September 2016

Hawaii, USA

Note. Kan hnu kum ah, LSSB Yangon, Chokhlei Magazine caah ka tialmi a si, a chuah cang le chuah lo zong ka hngallo. Nain, Online ah ka hun chiah phot, a chuah rihlo cun, a thar ka tial piak thante hna lai :D 

Delhi Ka Phan

Ka dairy zohlo tein ka cing ko rih! May 1, 2010 a si. Delhi ka phan! 

India Gate, Delhi (Online)

South India khuapi pakhat a simi Bangalore in North lei ah a ummi, India khualipi Delhi lei ah kal ding ka si ahhin, ka lungthin in ka rak zenh tak. Ka timhnak a sau tuk cangmi a si ko nain ka lungthin nih a zenh ngai. A zenhnak a ruang cu, ka paw hlai in rilfonghlei an ka lakpiak dih ka a si caah zong a si. Culeng ah Delhi ka phan bal lo. Kal ti hawi ka ngei lo. 

Ka kal hnawh dingmi le a caan a nai chin thluahmah. Kal lo awk tha lo ka si! Kal ding in biakhiahnak ka tuah khawhnak a ruang tampi lak ah pakhat a telmi cu, ka hawipa Bawiuk a u nu hawi simi Tuang San, Delhi lei a kaldingmi pakhat pehtlaihnak a kan tuah piak khawh ruang zong ah a si. Cun, ramdang ummi kanu te le nih thazaang a kan pek lawng siloin Delhi ah chungkhar naihniam pehtlaihnak an ka tuah piak caah a si fawn. 

Delhi ah ka theihmi pahnih thumte an um ko nain, zeitindah Delhi nuncan ning a si timi ka theihlo ruang ah pehtlaih daan ka thiam hna lo. Keimah ka timhmi le dang khat a si fawn. A hrimhrim ah, Delhi ah Laimi tampi an um timi ka rak thei lo. Ka theihlonak nih a rak ka tei tuk hringhran. Nain, kal caan a phanh tik ah cun, kal ding in biakhiahnak tuah bang ka thawh. 

Nihin 'Pyidaungsu Ne/Ramhkomh Ni" or 'Union Day' le Federal Ramkomh Biatiam

Zauk phung ah ramkomh i hruai ningcang a phunphun in a um. Tck. Kanmah Kawlram Bupi bantuk hi Unitary (Federal ramkomh in tiah biatiam a sinain, an kan hlen) a si, USA khi Federal a si. Confederation cu Federal he tlawmpalte a dang deuh i mithiamsang tampi nih Canada le Belgium hi Confederation sinak an ngei tiah an ti. An tlamtlinnak le tlinlonak cu a dang cio dih.

Thancho Timhnak Lungput He....

2016 chung kar kan hlannak hi a zarhlinak, kan phan manh cang. Kumthar ah nang zeidah na biakhiahnak a si? Kumthar ah zeidah ka tuah lai tiah timhlamhnak na rak ngeih?  Zeihmanh ngeihlo pin in dah na si? A poi thiamthiam lo! Thlakhat a hun tlin deuh hlante ahhin nangmah pumpak vun i kherhlai than ding in ka hun in sawm duh! 2016 cu na caah thancho kum si hram seh.

Thancho kan ti tikah, tahfung a phunphun in tah khawh a si men hnga nain cu tahfung cu nangmah tein na sermi tahnak si seh. Nangmah nih a dang zohchih in tahnak va tuah awk a tha men lai lo. Cucaah, nangmah nih ri na khiahmi tahfung a si ah a tha bik. January thla a dih hlan zarhkhat aa duh ah a thar in pumpak cio ka hun in hngalhter duh than hna. Zeidah kumkhat chung caah, thanchonak lungput he a lawng dihmi Kum khat Innkhan chung ah tuahding in biakhiahnak na tuah i, zeidah na tahfung an si?

Thancho duhnak lungthin a ngei lomi pumpak na si ahcun, na chungkhar, na riantuannak, na pawngkam, na hawikom le a dangdang tbk. he um a nuam lai lo. Nangmah na nuamh hmanh ah, na pawngkam an i nuam kho lai lo. An caah thilrit phortu na si lai. Thil pakhat na tuah tikah, thancho duhnak taktak lungthin he na tuah a herh.

Cucaah, kannih TCP zong nih 2016 ah Thancho timhnak lungput he kan cawlcangh ning tete kan thlennawnmi a hung um. Kan i tahnak zeidah a si? Kan tuanmi zeidah a si? Midang caah zeitlukdah thathnemnak kan chuahpi tbk. kherhlainak, kan tuahtuanmi le kan tahfung zoh than lengmang nak kan ngeih a herh. 

Cu ve bantukin, careltu pumpak pakhat nih kan i kherhlai le cheknak kan i tuah ve a herh. Kan tuahmi zong cu, “thancho timhnak lungput he” a si awk a si.

TCP Editorial (2016 January 25 )