Wednesday, October 7, 2015

Vawleipi Thanchonak Le Chin Miphun Dirhmun

By Salai SH Lian
CSO, Malaysia Kum 10 Tlinnak Magazine caah tialmi capar a si.

Biadomhnak

Vawleipi le thanchonak tiah tlangtar a si ko nain, vawleipi nih a tuahmi thanchonak kongkau chung ah a thukpi in luh si lem loin, vawlei cung ramzakip phu chungtel an sinak United Nations (UN) nih vawlei thanchonak ah a tuah tuanmi kongkau zohchin in Chin Miphun hna dirhmun kha hi capar in a tawinak in ka vun tial. A tling in tial khawh ding a silo caah, cu bantuk thanchonak an tuahnak ah kan nih Chin Miphun tah zeitlukdah a kan phanh, zeitindah kan sining, dirhmun le tincomi vial in karhlan ning a si. A kan thathnem maw? timi pawl a tawinak in ka vun tial. Chin miphun le ram thanchonak caah rinhchanh dih awk a tha maw timi biahalnak in vun thok ko ning law! Nan ka leh dingmi cu a fiang ko. Cu biahalnak ruahchih bu in capar rel ding ah kan sawm. Vawleipi thancho tahnak in cun UNDP 2012 report ning ah Chin miphun 100 ah zatuak 75% tluk cu sifahnak rikhiahmi dirhmun a tang ah an um tiah an thanh. Sifak tiah tahnak ah an hmanmi cu nikhat ah USD $1.25 tluk nihlawh hmuhlo khi a si. Minung pakhat nih cu nikhat ah USD $1.25 hmuh khawh ding cu UN Millennium Development Goals (hi-hnu-in; MGDs) ah rak chiahmi a si. MGDs cu zeidah a si, zeitluk in dah Chin miphun thanchonak lam a phanhpi? Chin miphun kan dirhmun tah zeidah a lawh? A tanglei ah fiang deuh in vun zoh hna u sih;  

Vawleipi Thanchonak Hmuitinh; 
(MDGs Pre-2015 le SDGs Post-2015)

Vawlei cung pumpi nih kum 1990s a dih lai ah, hmailei karhlannak caah tiah Kum 2000 a tlin kum thok in hnatlaknak ngeihmi Thanchonak Hmuitinh- Millennium Development Goals (MDGs) timi vawlei cung ramzakip nih sifah lehpeknak (extreme poverty) doh ding ah biakhiah lungtlinnak rak ngeihmi a si. An i timhmi Sifah lehpeknak cu tangka hmuhmi tlawm tuknak (income poverty) a si caah thanchoter ding le rawlei ding ngeihlonak siloah pawtamnak (hanger) um lo in tuah ding. Cun, zawtnak (disease) a bikin HIV/AIDS zawtnak karhlo ding in khamnak le umnak hmun tha ngeihlonak (lack of adequate shelter), nu le pa tlukruannak kong chimrelnak le fianternak (promoting gender equality), fimcawnnak (education) kong ah vawlei cung hngakchia poah nih tangniamrun tal cawnnak ngeih hrimhrim ding. Culawng hlah, a hmunmi pawngkam kilven zohkhennak (environmental sustainability) a thancho khawhnak hnga tuanti ding in hnatlak lungtlinnak an rak ngeihmi a si. Hi vialte hi 2015 ah tlinter dih ding tiah vawleipi cozah lawng siloin cozah a silomi phu pawl nih September 2000 rak thok ding in timhmi biakhiahnak a si.