2015 Thimnak Caah Chin Party Khuakhan An Palh Maw, An Tuah Hram Dah?

Chin Ramkulh Hluttaw le Cozah Innpi|Hmanthlak; Pastor Niang|

Biadomhnak;

A ralaimi November 8, 2015 ah tuah dingmi Ramkomh Kawlram huap rampi thimnak(General Election) nih a hung kan det thluahmah cang. Nain, poipang kan ton ruang ah thimnak kongkau ahohmanh ti ding deng tluk in lung a chuak lo. Keimah pumpak zong ka si. Mi tampi zong nan si cio theu lai dah! Hakha ah zeidah a cang lai? Zei bantuk harnak dah kan ton chap rih lai timi lang kan bawmh cio. Asilo ah, zeibantuk thawngpang thar dah kan theih lai tiah kan hngahhlang cio. Ramkhel party pawl zong an tuah ciami an rian zong tamlakte an baan, kan baan tiah thawngzamhnak ah a chimmi zong an um. Cu lio ah, ruahlopi in, na pa nih phone ka chawn seh timi bia an hun ka cah. Ka pa cu zaanlei sang ahcun ka hei chawnh. Ka pa ka hun chonh cun zaan ihnak in vun i hlau ninglaw cu bang khin; MP a cuh dingmi amah nih na ka vahpi ko lai a ka ti i, na ka chawnhte theu lai tiah bialehnak tuah lo in, ka um lengmang nain, na ka chawn tilo i, ka rak cohlan cang timi a hun ka chim. Cun, na manh ahcun, zeidah kan chim ah a that? Zeidah kan chimlo ah a that? Zeitindah kan biachim ning le holhrel ning a si lai timi kha ca in hun ka tial piak law ka kuate tiah a hun chap. Simaw! nangmah nih a tha na timi poah a tha ko. Khah! a tha bik in ti khawh izuam ko u tiah ka hei leh! Biadang, chungkhar kong kan hun i ruah nain, ka hnak a ka dohmi nih kan biaruah a tluanter thiam lo. Ka phone ka thlak! A hnu, tlawmpal a hung rauh deuh ahkhin, phone cu ka hei chonh than; Ka Pa ca in rak kan tial piak law, rak ka kuate na timi cu ka tuah kho lai lo. Ka ngaithaim ko, tiah ka hei chonh than. A ruang cu; atulio hi zeikhawm si ah, Media ah cacawn pah in ka hun i teltum ruang le kan hngakchiat deuh rih ruang ah, zeihmanh ah i tello a tha bik! Cun, kaptanh le tanhhlei ngeihlo zong hi ka caah a herh bikmi le a tha bikmi a si fawn. Cucaah, ca kan rak tial piak lai lo tiah ka chimh. Lunglawm tein, aw! si ko cuh, kanmah nih a tha rem ti ning le, kan thiam ning in kan chimte ko lai. Nain, atu cu kan harton chong cu sikaw, Innpa chakthlang taktak telawng kan leng rih hna. September in cun khualtlawn kan i thok men lai a hun ka ti. Ka nu nih a hun chuh, i telhlah ka ti ko nain a duh lo tiah a hun chimchih ve :) Mah nih cun, mah tluk a naih tuk ko cangmi kong ah zeihmanh catiallo in ka um ko khi a hun ka fianter i, a hun ka thangh. Nain a tlai tuk cu a si rih lo. 

Thimnak kong pehtlai mi thawngpang dawi hram ka hun i thok. German ah Politics le Governance a kai liomi Saya Thawng Za Pum nih ka nau, Senthang kan thimfung a then dih lai, kan thimfung a then dih lai tiah FB chat in ca a ka chiahtak kha a hun ka hngalhter. Ka lungthin a rak i thang kho lo! Ka buaipimi thil dang hrat cu; Nain, thawngpang ka hun relmi chung in, kan hnu, 14 August, 2015 ni tiang caah thimnak a cuhzuam dingmi pumpak le ramkhel party cazin cu Election Commission (Thimnak Zungpi) thanhnak a hun tuah. Hihi thimnak zungpi nih thanhnak an tuah tiah tahchunnak ka lak dingmi hi Ramkulh Hluttaw caah tuah dingmi thimnak siloin Rampi Hluttaw (Pyitaungshu Hluttaw) caah a cuhzuam dingmi in a si. Thimnak a hung naih bantukin thinlung phun dang deuh in a um ding cu a si tawn ko nain, ka chim cang bang, kokek rawhralnak in harnak kan ton ruang ah Chin ramkulh khualipi Hakha le Paletwa ah cun ruah ning bantukin hliphlaunak a um kho lo timi cu a faingmi a si. Asinain, thimnak kan tuah lai tiah thanhnak an tuah ko cang mi cu, Nargis Thlichia hran lio munung a sing in an thih hmanh ah thul loin ralkap cozah nih cun phunghrampi cohlannak lunglaknak cu a rak tuah ko. Cucaah, thimnak cu anmah ralkap le uknak a tlai liomi nih an tuaihmal duh a si lo ahcun, thimnak tuah a si ko lai. Kokek le pawngkam ruang ahcun an i donhter lai lo timi cu a faing ko. Atutan ka hun tial duhmi ahhin, ka tlangtar ah a fian ngai ko bantukin rampi huap in ka tial lai lo. Kanmah Chin ramkulh chung telawng in a bit khawh chung bi in ka hun zoh duh. Kan chin ramkulh chung hmanh ahcun, a bikin Hakha le Thantlang hi a bik in ka hun kherhhlai chun tuah lai.

Kan kherhlai hlan ah, thimnak ah a biapi mi pakhat a simi cu a dikfelmi le thinghlim thimnak a si hi a si. Cucu al awk a tha lomi a si. A dikfel lomi le a thianghlim lomi ahcun teitu cu a fiang cia ko cang. Nain, a fiang than rihmi cu, kan hnu 2010 le 2012 ah kan ngeihmi thimnak voihnih he khan cun a lo deuh hrim lai lo. A ruang cu ticawhlo ralkap cozah tang ah tuahmi le ralkap doklo mipi doklo cawhpolh deuhmi in tuahmi a si ruang lawng siloin vawileipi nih theihpi mi le hngalhpi deuhmi a hung si. Cucaah, ram khat tete in siseh, ram kip fonh, a cozah silomi phu kip nih Kawlram ah hrambunh in thimnak ah zohfelnak ngeih ding in timhtuahnak an ngeihnak caan hi a sau ngai cang. Keimah pumpak lila zong ANFREL - Asian Network for Free Elections timi upa pakhat nih January 2014 thokka ahkhan Thailand kan sianginn kainak ah a ka sawm bal cang. Culio ahcun, Yangon ah zung ka ngeihnak a sau cang. Cun, atuhi, Thawnglatu pawl nih zeitindah rampi thimnak ngiatthlainak le zohfelnak an tuah lai timi tete cawnpiaknak zong kan ngeih len cang tiah a rak ka chimh. Cu January 2014 zong ah cun, Maymyo (Pyin Oo Lwin) ahcun anmah ANFREL nih tuahmi Thimnak Zohfelnak le Thawngzamh ning kong he pehtlai in Training an tuah i, kai ding mithlah ding ah a rak ka chim. ANFREL lawng silo The International Institute for Democracy and Electoral Assistance (IDEA) tbk. a dangdang zong an um cang. Rel awk an hung tam ko cang. Ka langhter duhmi cu, ram kip le phu kip in thimnak zohfelnak cu tuah le tlangtlak an i tim. Timhlamhnak tha an ngei kho. Cucaah, a tlawm le tam kan ton ciami thimnak voihnih he khan cun a dang ko lai. Vawlei cung minthang Francis Fukuyama zong nih a dikfelmi le thianghlimmi thimnak tuah cu a har lo, ramleng ngaithlaitu le zohfeltu tampi nan ngeih ahcun difel le thiamhlim ko tiah Irrawaddy he biaruahnak ah a chim phah. Nain, biahalnak a um mi cu; Party pawl nih tah zeidah timhlamhnak an ngeih? A bik in Chin party pawl nih tah zeidah timhlamhnak an ngeih? An zuam cawhtu a simi rampi party teinak ding caah zeidah an i timhtuah ning a si.

Hi biahalnak pawl a dihlak in zoh lemlo in, an tuah awk a si komi le an tuah khawh ko dingmi ah an tuah rua lo tiah ka ruahmi pakhat hnihte ka hun langhter lai. A bik in Hakha le Thantlang in a zuamcuh dingmi pumpak le party minung an chiah ning cang zoh tik ah, ruah ning bantukin lung a tling kho lo. Anmah le an party nih cun a tha bik in an tuahmi zong a si ko lai nain, lung awtawmnak tete cu catialtu tel in, mipi cheu khat zong nih an ngei cio ko lai dah. Pyithu Hluttaw ah a zuam dingmi vun zohchun hmasa ahcun; Hakha in a cuh dingmi cu lungtling a si ko. An izuam ding a si ko ti a hau phun in a um. Chin Party kan tamtukmi leng in cun a tampi chim ding a um tuk lo. CNDP in Pu Ngun Maung, USDP in Pu David Sui (Rev.), CLD in Pu Ral Kham, NLD in Pu Hniar Uk an si. Nain, Thantlang in a cuh dingmi zoh tik ah lung nuam lo ding phun in a hung um. CNDP in MP Pi Za Tlem, NLD in Pi Ni Sui Lian, USDP in Pi Ma Taan le CLD in Pu Thawng Er hna an si. Hika, Thantlang in a cuh dingmi cazin zoh tik ah thil a hung i fiang ngaimi a um. Nain, a cuhzuam dingmi minung pumpak (candidates) hna i, sining (background) theihlo ahcun, zeidah a poi i, a si awk si ko cu ta tiah kan ti men hnga. Nain, an background vun zoh ahcun, Thimfung (mee) a then dih ding in a um. Thimfung a then lawng silo in, Khua khat le peng khat chung in hmun dangdang in a cung a hung phan kho dingmi minung kha an i cuh lai. Cucu, thil tha cu a si lem lai lo dah! Party nih cun tei ding ciocio duhmi cu a si ko nain, an minung hmunhma peknak ruang ah khuami le pengmi thimfung a thlatu lung vaivuan a fawite. Aiawhtu a si kho veve dingmi pakhat lawng  a si kho lai.

Cun, Hakha in Amyotha Hluttaw a cuhzuam dingmi kong zong ah peng minung lungthin then in, lung vaivuan in thimfung ruahlo ning lengpi in a then khotu lam a tlaimi a hung um. Party nih cun kanmah nih kan tei ko lai timi ruahnak he minung an chiahmi hna cu a si ko lai nain, party nih thimfung a thlatu hna sining leikap zong in ruah cu a hung hau ve ko rua tiah ka ruah. Hakha Thimfung thlaknak hmun (1) in Amyotha Hluttaw a zuam dingmi CNDP in Pu Ram Mang, CLD in Pi Sui Sung, USDP in Pu Thla Bik, NLD in Pu Ngun Hei hna kong ah cun a tampi chim ding a um lo. Nain, Hakha thimfung thlaknak (2) ahcun, fiang ngai in Senthang peng chung in thimfung thlakmi a then ding a fiang. Hakha thimfung thlaknak ah Senthang peng hi a biapi ngaingai mi pakhat ah a tel. Thimfung a thennak ding a ruang cu CNDP in Pu Chan Pum, USDP in Pu L Tluang Pum, le NLD in Pu Siang Awr an si. Cucaah, Senthang peng in Pu Chan Pum le Pu Siang Awr nih thimfung thlakmi cu an thenter lai i ruah ninglo pi in a phichuah kan hmuh khawhte mi zong a si. Cu bantukin Pyithu Hluttaw le Amyotha Hluttaw lawng ah siloin Chin Ramkulh Hluttaw le a cozah ser khawhnak ding caah a biapi mi hmunhma ah miphun party kan si a ti veve mi chung in ruahtinak a um lo ahcun, a cuh dingmi minung an chiah ning ruang ahhin, thimfung thenthek in, ruah ning lo bantukin thimnak a phichuak kan hmuh khawh than. A fiang bak mi cu, 2010 thimnak lio ah, thimfung thlakmi zoh tik ah, miphun party kan ngeihmi hna karlak ah biaruahnak rak um sehlaw, atu kan ngahmi a cozah rak silo zong a si kho mi dirhmun a si. Cucu, a cuhdingmi umnak an thenning kong ah a si. Cucu, atu kum ah hunpeh than a si tik ah, thimfung a thlatu caah in lung vaivuannak a fawite. Asinain, thimfung thlak timi cu pumpak i a duh bikmi te kha thlahnak nawl le thimnak nawl a ngeihmi kha a si ko caah hramhram in cucu, khakha tiah ti khawhmi cu a si hrim lo. Asinain, a herh lo in thimfung thlakmi (vote) a then dingtu cu thinphang a um ngaingai ko!

2010 Thimnak lio i, USDP nih teinak an hmuhnak hmun tam deuh hi Chin Ramkhel Party pawl thenthek tuk, tam tuk rak um hlah sehlaw USDP nih teinak an hmu lai lo tiah chimkhawh a sinak a um len. Ramkulh caah zuamnak, tahchunnak ah, Kanpetlet ah USDP nih teinak a rak hmuh. Thimfung a zapi an thlakmi hi 8,052 a si. Cuchung ah, USDP nih 3,388 in an hmuh. Culio ah, CPP nih 2,360 an hmuh i, CNP (Atu CNDP) nih 1,274 an hmuh. CPP le CNP kha kan fonh ahcun, thimfung thlakmi (vote) 3,634 a chuak. NUP nih 1,130 an hmuh. Miphun party  a timi hei i fonh hna sehlaw, a hodah a tling hnga? Cu bantukin hmun dang tete zong ah a um ruang ah miphun party a timi nih a cozah an ser khawhlonak a si. Cucu, atu kum zong ah Party lei in cun thlenremhnak tampi hmuh khawh a si tuk lo. Cucaah, thimfung a thlatu nih zeitindah biachahnak kan tuah lai timi hi a hunghar ngaingai than dingmi a si.

Cun, atu kum caah a donghnak a zuam dingmi min cazin peknak a si cang caah thlen khawh a si ti hnga lo! Cucaah, thimfung a thlatu nih zeitindah kan thimfung kum 5 ah voikhat telawng bak thlaknak nawl kan ngeihmi hi zeitindah kan hman lai. Ka thimfung pakhat nih kan Chin ramkulh a thlen khawh timi ruahnak ngeih ding hi a biapi tuk. Keimah pakhat nih ka thlakmi tham cu tiah ruah sawhsawh awk a tha hrim lo! A cunglei 2010 Kanpalet thimnak kong ka lak bantukin thimfung a biapit zia hi kan ifian cio a herh.

Party nih ruah a herh hrimhrim vemi pakhat cu zeitindah thimnak ah teinak kan hmuh lai timi a biapit bantukin a dang biapi deuhmi an um len. Thimnak teinak lawng siloin a pinlei tiang khi fakpi in ruah chih a herh. Cucaah, zei bantuk ramkhel party hmanh nih thimnak teinak hmuh ding ah chimrel thiam bik le zumh bik an si ko zong ah, cu lawng cu a za lo. Ramkhel party nih thimnak ahhin teinak hmuh in zeidah kan tuah lai timi fianglak tein chimrel khomi si zong hi a biapi. Cun, thimnak ah teinak a hmuhmi party nih zeitindah teinak an hmuhnak in a hung chuakmi nawlngeihnak kha an hman lai timi hi fiang ngaingai hin an chim khawh  a herh fawn. Ruahnak le mang lawng ah a cang kho dingmi chim le rel hi cu a chimtu zong nih seprep deuh in chimrel le a ngaitu zong nih a tuaktan zia thiam ding zong hi a biapi hringhran. Cun, a dang pakhat a biapi taktak rua tiah ka ruahmi cu kokek rawhralnak ruang ah Hakha harnak tonnak hun chuahnak ding caah biatak tein a cawlcangmi hi atutan a rak ralai dingmi thimnak ah a cuhding an tam ngaingai. Hi thimnak ah a cuh dingmi nih atutan kokek rawhralnak ruang ah a cangmi in thil ti khawhnak an hun ngeihmi kha chimrel thiam in, thimnak ah teinak hmuh khawhnak ding caah an chimrel lo ding hi a biapi ngai. Cun, thimnak a fel khawhnak ding caah a cawlcang mi phu, thawngla phu, mipi phu, tbk. nih a felfai tein a dihdong khawhnak hnga ding le thimfung thlak ning a palh ruang ah a tiltawtnak hnga lo ding caah fakpi in cawlcangh  a herh. A hlei in, cozah hruai ning a tlamtlin lonak rumro soisel le chimchiat lawng siloin zeitindah a cozah hi a tha deuh in zeitindah kan ser khawh lai. A fawinak in a cozah hi kan liang cung ah phan sehlaw zeitindah kan kalpi lai timi biatakte in ruah caan zong a cu cang. Soisel le mawhchiat lawng siloin, khah! hihi kan nih kan duhmi phungphai (policy) mizapi hruainak cu a si, kan ruahnak a si tiah raltha tein dirpi caan a phan cang. A dongnak ah, thimnak a tlamtlin khawhnak ding ahcun, kum 18 a tling cangmi poahpoah nih kan covo le tuanvo (rights and duties) a simi cu kan tuah hrimhrim ding a si. Kum 5 ah voikhat lawng thimnak tuahmi, kum 5 chung a kan aiawhtu ding thimnak, a kan hruaitu ding thimnak ah lungtak in teltum ding a biapi. Cun, phungthluk bantukin an chimmi ah, "No vote, No complaints" tiah an ti. A chim duhnak cu, thimfung na thlak ve lo a si ahcun, kum 5 chung ah rak chimrel in rak zai len ve duh hlah tinak khi a si hnga i thimfung thlaknak ah nangmah duhte in thlaklo le tello in na um ahcun…

Chirchan;

Irrawaddy;

http://www.irrawaddy.org/election/interview/francis-fukuyama-its-not-that-hard-to-hold-a-free-and-fair-election

ALTSEAN-BURMA http://www.altsean.org/Research/2010/Key%20Facts/Constituencies/Peoples%20Assembly/Chin%20State.php#Thantlang

Chin World, Facebook, August 19

Salai SH Lian

August 24, 15

Thimnak kong capar dang relchap>>> 2015 Ah Mi Zeidah Na Thim Lai