Thursday, October 15, 2015

Kumzabu 21 le Chin Mino

21st Century and Chin Youth
Salai SH Lian
Hi capar cu a voikhatnak 2013 DCCF nih tuahmi Chinland Night ah chimmi hrambunh in, tialmi a si i, Phungtungtu Magazine (Monywa-Mandalay), Thingthang Magazine (Yangon) le Senri Magazine (Norway) ah chuah cangmi a si. Online careltu cheukhat caah careltu nih siaherhnak he ka vun tar thanmi a si.

Biadomhnak

Capar tial ding cu ka ruah lengmang nain, a thar tial ding ah caan ka pek khawh lo caah tulio Laimi (Chin) mino kan sining he a tlak bikmi Phuntungtu Mekazin (an chuah cang) i ka tial ciami khi vun tamhmawih chap ninglaw kua ko ning tiah, Kumzabu 21 le Chin Mino timi tlangtar hi ka hun char than. Tamhmawih tuah than ding ah ka vun ruah i tial ding ah har ngai phun in a um. Asinain, hi tlangtar in Delhi University ka kai lio ah Chin Youth Christian Fellowship hruainak in tuahmi Hlasaknak le Biatawi chimnak (Chinland Night; Current Issue Talk & Singsong Service) ah voikhat ka chim bal cang. Sianghleirun pawl caah a tawinak in ka tial bal cang.  Asinain, tial taktak ka vun thok ah a har ngai ngai, a tlangtar nih a huapmi a tam tuk. A zeiset deuh dah ka tial lai tiah ka phet set kho lo. Cucaah, kanmah Chin Miphun mino hna cung ah Kumzabu 21 chung ah zeidah a cang? Zeidah kan hngalh awk a si timi a tawi khawhnak chung in hi capar in langhter ka hun i zuam lai. Kumzabu 21 kong ah siloin Chinmi le Chin Mino hna nunnak ah zeidah a cang timi tuhi a tawifiannak in tial khawh ka hun izuam lai.

Sunday, October 11, 2015

2015 Kawlram Thimnak Ah Nuhrin Covo Tahfung In Zohnak


Photo Credit; Riahbuk

Atulio, Ramkomh Kawlram le Chin miphun Vawlei ah buaipi ngai a simi Thimnak (Election) hi Zauk phung (Democratic System) tahfung in lak sisehlaw pakhat telawng khi a si. Zauk phung tahnak vialte lakah pakhat ceote khi a si tinak. Zauk phung tahnak vialte timi cu zeidah an si. A si e, Thimnak cu zauk phung tahfung ah pakhatnak ah thil a si. Cucu, ram uknak caah a cozah thimnak le thlennak ah a thianghlim le dikfel tein tuahmi Thimnak kha chim duhmi a si. Zauk phung tahnak a pahnihnak, mipi nih ram miphun sinak in zalongte le duhning tein ramkhel le zatlang nunak ah teltum khawhnak an ngeihmi khi a si. Pathumnak, ram miphun vialte nih tlukruang tein ngeihmi Nuhrin Covo kilven le zohkhennak. Palinak ah, phungphai a thawnnak a silo ah phungphai nih pennak (rule of law); A fawinak in ahohmanh phungphai cung ah um loin, ram miphun vialte caah phungphai nih kaptanh ngeilo in a khat tein kilvennak a ngeihnak phung hna an si. A tlangpi in tahfung pali vun langhtermi zauk phung (Democracy) i a muru le a thawtnak tiah timi an si.

A thianghlim le felfaimi zauk phung thimnak tuahnak a ruang cu ram puitling (sovereign country) pakhat sinak langhternak le cu ram puitling sinak ah Mipi (citizen) nih zalong tein an duh thimnak in phungning (legitimate) a simi cozah sernak ding caah a si. Cu thianghlim le felfaimi thimnak ah cun, caanhman tein ram mi pakhat nih zalong tein thimfung thlaknak nawl le thimmi sinak nawl a ngeihnak kha a si i, cucu rammi pumpak pakhat kum 18 a tling cang mi poah nih ngeihmi Nuhrin Covo a si.

Wednesday, October 7, 2015

Vawleipi Thanchonak Le Chin Miphun Dirhmun

By Salai SH Lian
CSO, Malaysia Kum 10 Tlinnak Magazine caah tialmi capar a si.

Biadomhnak

Vawleipi le thanchonak tiah tlangtar a si ko nain, vawleipi nih a tuahmi thanchonak kongkau chung ah a thukpi in luh si lem loin, vawlei cung ramzakip phu chungtel an sinak United Nations (UN) nih vawlei thanchonak ah a tuah tuanmi kongkau zohchin in Chin Miphun hna dirhmun kha hi capar in a tawinak in ka vun tial. A tling in tial khawh ding a silo caah, cu bantuk thanchonak an tuahnak ah kan nih Chin Miphun tah zeitlukdah a kan phanh, zeitindah kan sining, dirhmun le tincomi vial in karhlan ning a si. A kan thathnem maw? timi pawl a tawinak in ka vun tial. Chin miphun le ram thanchonak caah rinhchanh dih awk a tha maw timi biahalnak in vun thok ko ning law! Nan ka leh dingmi cu a fiang ko. Cu biahalnak ruahchih bu in capar rel ding ah kan sawm. Vawleipi thancho tahnak in cun UNDP 2012 report ning ah Chin miphun 100 ah zatuak 75% tluk cu sifahnak rikhiahmi dirhmun a tang ah an um tiah an thanh. Sifak tiah tahnak ah an hmanmi cu nikhat ah USD $1.25 tluk nihlawh hmuhlo khi a si. Minung pakhat nih cu nikhat ah USD $1.25 hmuh khawh ding cu UN Millennium Development Goals (hi-hnu-in; MGDs) ah rak chiahmi a si. MGDs cu zeidah a si, zeitluk in dah Chin miphun thanchonak lam a phanhpi? Chin miphun kan dirhmun tah zeidah a lawh? A tanglei ah fiang deuh in vun zoh hna u sih;  

Vawleipi Thanchonak Hmuitinh; 
(MDGs Pre-2015 le SDGs Post-2015)

Vawlei cung pumpi nih kum 1990s a dih lai ah, hmailei karhlannak caah tiah Kum 2000 a tlin kum thok in hnatlaknak ngeihmi Thanchonak Hmuitinh- Millennium Development Goals (MDGs) timi vawlei cung ramzakip nih sifah lehpeknak (extreme poverty) doh ding ah biakhiah lungtlinnak rak ngeihmi a si. An i timhmi Sifah lehpeknak cu tangka hmuhmi tlawm tuknak (income poverty) a si caah thanchoter ding le rawlei ding ngeihlonak siloah pawtamnak (hanger) um lo in tuah ding. Cun, zawtnak (disease) a bikin HIV/AIDS zawtnak karhlo ding in khamnak le umnak hmun tha ngeihlonak (lack of adequate shelter), nu le pa tlukruannak kong chimrelnak le fianternak (promoting gender equality), fimcawnnak (education) kong ah vawlei cung hngakchia poah nih tangniamrun tal cawnnak ngeih hrimhrim ding. Culawng hlah, a hmunmi pawngkam kilven zohkhennak (environmental sustainability) a thancho khawhnak hnga tuanti ding in hnatlak lungtlinnak an rak ngeihmi a si. Hi vialte hi 2015 ah tlinter dih ding tiah vawleipi cozah lawng siloin cozah a silomi phu pawl nih September 2000 rak thok ding in timhmi biakhiahnak a si.