
Biadomhnak
Zaukphung (Democracy) biafang hi Greek biafang
in a rami a si. Demos le Kratos in a rami a si; a hamsa biafang i suallam
cu Mizapi (people) tinak a si i, a hnu deuh biafang hi Aanaa- Nawlngaihnak
(Power) tinak a si. A fawinak in Zaukphung nih a sawh duhmi/suallam cu Mizapi
hna i Nawlngeihmi tinak a si (Power of the People). Cucaah Zaukphung ah cun Mizapi
hna nih Direct in a silo ah Aiawhthlah (indirect) in Mizapi nih anmahte in hruainak
a cozah uknak phung a si. Mizapi nih anmah hruaitu ding kha lungtlingte in thim
i cu thimmi nih cun Mizapi hna duhning khan hruai ding a si. Ramuknak le
ramkhel (Politics) kong cawnnak ah cun Zaukphung a suallam cu a phunphun in a
um ko lai. Asinain, Greek khua i an rak hmanmi le an thokmi Zaukphung cu Mizapi
nih hruaimi a cozah kha a si ko. Asinain, Aristotle, Greek mifimpa nih cun a thatnak zong a um ko lai nain, uknak phung vialte lak ah a tha bik cu a si lo, cun, "Lungput le ruahnak a pialmi a siloah ningcang a silomi" Uknakphung tiah a rak ruah. Zaukphung ah cun cozah hruaitu a silomi hna i an thawnnak cu Mizapi hna
sin ah a bung in a um tiah tuanbia cawnnak ah thiamsang a simi Greek mifimpa
Herodotus nih cun a ti. Cun, US- Ramhun Abraham Lincoln nih cun " Mizapi
hna i a cozah, Mizapi hna in acozah le Mizapi hna caah a cozah" tiah a ti.
Cachimtu Seeley nih cun Zaukphung ah cun a mi zeimanh nih tinvo le covo,
tuanvo, le iteltum khawhnak, tbk..., an ngeihnak uknakphung a si a ti. A cung
lei i kan langhtermi Zaukphung a suallam hna hi kan zoh a si ahcun a zapite in
a thami le a biapimi lawngte an si dih men lai lo. An i dannak zong a um
liangluang ko men lai! Asinain, a tawinak in kan chim a si ahcun, Zaukphung cu
a cozah i a sang bik nawlngeihnak cu Mizapi kut a um i, Mizapi cu Rampi i
nawlngainak sang bik an si zia kha faingte in a langhter. Zeiruang ah tiah cun,
Rampi hruainak ah Mizapi nih direct asiloah aiawhtu (representative) thlah in i
uknakphung a si. Cucaah, Zaukphung cu Mizapi tamdeuh duhnak in hruaimi uknak
phung a si kan ti khawh. Mizapi tam deuh duhnak in hruaimi uknak phung a si ko
nain Mitlawm u duhnak kha a hlaw hlei lomi uknak phung a si fawn.
Zaukphung Thenning:
Zaukphung cu phun hnih (2) in kan then khawh; 1)
Direct le 2) Aiawhthlah (Indirect or Representative) Zaukphung an si.
Direct Democracy: Direct
Zaukphung cu Mizapi nih bupi he a pehtlaimi rian kongkau ah karlakah zeihmanh
umlomi direct in an duhnak an langhternak phun cozah a si. Mibu meeting ah Mizapi
nih phung an ser. Cubantuk tonnak in Mizapi hna nih anmah i hruainak kongkau ah
karlak pehtlaitu asiloah aiawhtu mi zeihmanh umlo tein an ruahnak an
langhternak kha a thiangmi a silo ah direct Zaukphung cu a si. A sang bikmi
nawlngaihnak kha Mizapi hna nih direct in ahohmanh aiawhtu minung
(representative) in i tello in a sang bik ngawlngaihnak an hman khawhnak uknak
phung a si tiah Hearnshaw nih a ti. Direct Zaukphung cu kha hlan Greek khua ah
an rak thok. Cun, India zong ah Direct Zaukphuhg hi Vajji Sangha, Buddhist chan
lio ah hin kan rak hmuh khawh. Atu ah cun Ram le Mizapi hna hmunkhat ah tampi
in um a si cang caah Direct Democracy hi hman khawh a si tilo. Direct Zaukphung
cu Mizapi an dihlakte in Ram uknak kongkau khuakhannak ah an i tel khawh dihnak
phung a si. Cu bantuk phung cu atu Switzerland ram lawng ah kan hmuh khawh
cang. Cuhnacu; Appenzell, Unterwanlden le Glarus an si.