Biahalnak Har: Mi A Thih Ah Zeitindah Online (Facebook) A Sining Um Awk Si?

Kan pa a thih ni tlawmpal tiang ahkhin, ca ka kuat peng rih. Keimah he aa hlat tuklonak ah battery rawn lo in a ummi a Cell Phone a um zong khi ka hmuh ko. Cun, cakuat hi a hohmanh nih an rel lai lo ding zong ka hngalh ko fawn. Nain, ka kuat peng ko. Amah he pehtlaihnak ka ngei ko rih ti khi ka lung ah um seh tiduh ah cakuat cu ka hei kuat lengmang. Ka ih pah le zau bu in ka phone ka zoh, ca ka kuat ahcun, ka phone hmanthlaknak in ka thlakmi a hmanthlak thar a um zong ka theih ko fawn. Kan fale he kan i thlakmi, video le zuk pawl an um liangluang. A cheukhat cu, unau cheukhat he nuam taktak in an i thlakmi pawl an si. Hmanthlak cheukhat cu, sizung a luhlai te ah thlakmi an si. Asinain, cu hmanthlak pawl cu ka rak zoh hna lo. Ka zoh kho lo! Ka caah fahnak a chuahpi lai tiah ka zoh duh lo. Hmanthlak le video pawl zohlo cun, amah cu cakuat tu ka hei kuat lengmang. A si kho lomi si ko nain, cakuat hi a hun ka leh zaute ko lai tiah iruahter bu khin ka hei kuat. 

Kan duhdawtmi hna an thih le loh tik ahkhin, a si khawhnak lam vailte kawl i, pehtlaihnak tuah khawh ding ah kan i zuam ṭheo. Anmah he naite in um ṭhan kan duh tawn theo.

A thi cangmi Facebook ID a lang ning ding....

Cu bantukin,  a kan thih tak cangmi le kan pawng ah a um ti lomi hna he pehtlaih ṭhan kan duh tikah, kan phone, internet kan hmanmi le a dangdang social media kan hmanmi hin lung i damhnak an kan hman khawh ṭheo. Keimah nih a um ti lo tiah ka theih komi kan pa cakuat ka kuat bang in, kan tuah khawh cio. A hlan lio i, kan rak tuahṭimi, kan um ṭinak hmunhma, kan cakuat (emails) ṭhing pawl, hmanthlak le video tbk. kan phone chung ah zoh khawh ṭhan an si. A zei maw caan lawng ah hnemhnak a si ko nain, hi pawl cu, a luanciami kum 20 ah rak hman khawh lomi thil an si.  Atu chanthar nih an kan pekmi chung in a si i, kan dawtmi hna an kan kaltak cangmi pawl kha an nun lio aw, muihmai, hmanthlak tbk. pawl kan ngeih khawh i, kan hmuh khawh. Kanmah bang in, ngaihchiatnak a ingtuarmi hna zong kan hrawmh khawh chin ve hna. 

Nain, a chel caan ah cun, a cu Online (Facebook) lila nih cun, ngaihchiatnak a fahter chin i, a zualhmatter khun ṭheo ve. A ṭhatnak a um bang, a ṭhatlonak zong tampi a um ve ṭhiam. Online cung ah, theihterṭhannak (reminder) kan chiahmi tete siseh, kan umṭi lio caan i, kan rak tuah ṭimi vialte hi a thih hnu zong ah an hung thar ṭhan lengmang. Atu ahcun, cu bantuk pawl cu khuazei paoh ah hmuh khawh awk khin online ah a hung um cang. Kan pa a thih hnu a thla in a rauh hnu tiang ah hin, a si kuatnak le laknak caah hmanmi email in Amazon in cakuat a hung phan, Thilri pechantu sin in cakuat a hung phan, Online chung in a hung ka theihter ṭhanmi thil a tam ko. A thar in ngaihchiatnak lawngte an si. A caan ahcun, kan pa a zawt lio i din ding kan cah tawnnak siidawr in a thih hnu tiang ah sii din ding kan rak in kuat cang hna lai maw timi cakuat le sii din ning cang tete cakuat a hung phan. Kan pa thil an kuatmi a hung phan cang tbk. Online in tampi ka hun don tik ah a thar in ngaihchiatnak lawngte an si. Atu hmanh ahhin, Facebook ka hun on tik ah, a luancia kum 1 lio ah, hmanthlak ka rak tarmi, a zawt lio i thazaang peknak ka rak ṭialmi tbk. le kan pa he nuam tein kan rak um ṭilio caan, kan hawile le chungkhar hna kha a thar in a hun ka theihter ṭhan.  A hlei khun in, a zawtnak in a dam deuhnak kong ka rak ṭialmi le ka lawmhnak ka rak langhtermi pawl, cun ruahchannak kan ngei ko tiah ka rak timi pawl ka hmuh ko ah ka celh hrim lo. 

A kan thih takmi i sining hoih in online chung ah a cangmi cu aa dang deuh cio kho men. A thimi nih online a hman ning zong nih a ngeih khawh ko men. Nain, an kan thih tak hnu i, online ah theihterthannak (reminder) pawl an hun langhter khi cu a har hringhran ko. A hlei khun in, hringtu nu nih innchungkhar nuamlonak ruang ah fanu a thimi kong ah a fanu pasal a ngeih ni hmanthlak a zoh ahcun, a thar in a caah a fak khun ko hnga. Cun, Sianghleirun a kai liomi nih a chuahni phanh hlan deuh ah, sianginn le innchungkhar ah a nuamh lo ruang ah hri awk in a thimi hawile caah cun, kan hawi hi a chuahni ah um sehlaw zeitluk in a nuamh hnga tiah a fak tuk ve lai. Ka pawng ah um sehlaw zeitluk in dah a nuam hnga tbk. ruahnak a phunphun chuak hnga i, lileng in um a si ko lai.  

Survey Monkey CEO Dave Goldberg thih hnu ah facebook ah a langh ning....

Zeitindah Facebook Nih Kan Tawlrel 

Thihlohnak ruang ah ngaihchiatnak a ingtuarmi nih Facebook an hman tik ah a thar in ngaihchiatter ṭhan kan duh hna lo, an ngaihchiatnak chungtu in hmenh ṭhan kan duh hna. Curuang ah, Facebook nih a thi cang tiah kan theihmi Facebook account ah chuahni theihternak (birthday reminder) kan phihnak hi a si. Cun, chungkhar nih mipakhat a thih tik ah, a thih cangnak thawngthanhnak kong pehtlainak ding fawite in kan tuahnak hi a si. 

Nain, a caan ah a har taktakmi cu mi pakhat a thi cangmi i Facebook hi zeitindah kan tuah lai tihi a si.  Tahchunnak ah, nu hngakchia a thimi nih a ngeihmi Facebook Account hi zeitindah kan tuah ding a si hnga. A chungkhar chung ah a cheu nih an fanu Facebook account hi um ko seh tiah an duh lio ah a cheu nih Delete ding ah an duh. A hawikom cheu khat nih um ko seh tiah an duh. A cheu nih delete an duh ve. Cucu zeitindah kan tawlrel hnga? Um ko seh tiah a cheu nih an duhnak a bik cu, a mah philhlonak (memorial) in um ko seh tiah an ti. Chungkhar nih a Facebook kan hmuh ahcun, a thar in kan ngaih a chia ṭhan.  Cucaah kan duhlomi a si an ti ve. Ruahnak a dang lianglaung. Asinain, a thimi hngakchia nu, chungkhar hna i an fanu nih chiah a duh timi cu kan hngal kho lo. Cun, a mithi nu i pumpak cakuat (private message) kha a nu le pa, chungkhar nih zoh an duh tik ah zeitindah kan tuah lai? A pumpak in hawile he ca an i kuatmi kha zoh an duh? Cucu zeitindah kan tuah lai? Hawile cheukhat caah pumpak cakuat mizapi sin phanh ding cu an duh ve lo. A si kho lo? A si lo ah, zohnak nawl dah an ngeih ko lai? 

Hi bantuk biahalnak vialte cu fawite in leh khawhmi an si hrim lo. Tantakmi chungkhar nih an duhmi zulh, kan theih a herh ko tiah an timi a ruang, a thi cangmi i, duhnak ruahpiak, cun a hleikhun in a thi cangmi he a rak i pehtlaihmi a hawile pawl i cakuat (privacy) tbk. vialte kan hun ruah tik ahhin a har ngaingaimi a si. Cucaah, nihin tiang ah Facebook nih a cunglei biahalnak pawl lehnak ding caah kan si kho lo. "A phi kan ngei rih lo".  Phungphai nih felfai tein a dirkamh ding a si nain, phungphai hrimhrim ah a fainglomi a tam ko. Vawleicung ram tampi ahhin, phungphai ning tein mithi nih an ngeihmi thilri pekchannak kong ah, Digital in hmanmi pawl Social Media, Email tbk. pekchih timi phung a ngeimi an um lo. A tel zong aa tel lo i, a har ṭheo. Cucaah, Facebook nih a hopoah kan caah kan si khawh chung in, kan i zuam.

Mithi a duh ning zulh khawh 

Phung nih a onh ning tiang in, kan si khawh chung mithi i a duhning zulh kan i zuam. Nain, a caan ahcun, a thi cangmi an duhning cu kan theih kho lo. Theih awk zong a ṭha lo. Cucaah, a thi cangmi i a duhnak kan theih khawh ṭung lo a si ahcun, Facebook Account kha a nun lio i, a hman ning tein chiah khawh kan i zuam. Cun, a hlei khun in, a thi cang tiah kan theihmi paohpaoh cu an Facebook profile hmanthlak le min pawngte ah "Remembering" Philhlonak tiah kan ṭial, kan langhter. Cucu, hi Facebook account cu, philhlonak hmun ah chiah a si cang. Cu nih cun, mithi i a Facebook ah luhnak nawl a phih cang tinak khi a si. Luh khawh a si ti lo.  Asinain, zei zong vialte a nun lio i, a hman ning, a kal tak ning tein  an um dih ko. Cun, zoh khawh le hmuh khawh peng a si fawn. Zeihmanh thlennak le remhnak kan tuah lo, remembering timi telawng kan langhter.  Hihi kanmah nih kan si khawh tawk in kan izuammi a si. Cucu, a nun lio i, mithi nih a duh ning tein a rak chiah tak ning kha an si. 

Hiti kan tuah hnu zong ah, chungkhar le hawikom nih a thi cangmi i, Facebook ah luh in, zoh ṭhan le hman ṭhan a um ṭheo tawn. Cu ruang ah, 2015 thawk in, thih hnu ah hmangkhotu ding thimnak legacy contact timi kan ser chap. Cucu, chungkhar silo ah, hawikom nih mi pakhat a thih hnu ah tongtham khawhnak a si. Nain, cucu a tuah khawhmi a tlawmte. Facebook kha delete beh nak nawl, cun hmanthlak pin-post tuahnak, le hmanthlak tarmi vialte download tuah khawhnak tbk. lawng an si. Pumpak cakuattu cu zohnak nawl a um hlei lo. 

Tantakmi pumpak humhimnak peknak

Zei bantuk a si zong ah, kan si khawh chung in a thi cangmi he a pehtlaimi a nungmi le tantakmi hawikom le chungkhar pumpak humhimnak kan tuah. A ruang cu a thi cangmi a thihnak kong fiang tein kan hngalh ko zong ah, a nung rihmi pawl kong ruah a hau. Tahchunnak ah, hri awk in a thimi hngakchia pakhat i a pa nih cun, a fapa a thihnak kong he pehtlai in, aho tal Facebook in ca a kuatmi an um hnga maw timi theih le hngalh a duh khawh men. Zeidah a harsatnak a si tii theih a duh khawh men. A sianghleirun kainak ah harsatnak a ing maw? A ca a har tuk maw tbk. a phunphun hlat a duh khawh ko men? A si lo ah, a nungak le tlangval kong ah si maw tbk.? ruahdamhnak a phunphun a um liangluang lai. Asinain, a pa duhnak lawng zulh silo in, hawikom le midang pumpak humhimnak (privacy) zong ruah piak a hau. 

Cu bantuk kong ahhin, ngaihchiat awk tuk le intuar a har tukmi an si ko nain, Facebook nih zeitinhmanh pumpak humhimnak (privacy) lonh in, cakuat relter nak nawl kan pe kho lo. Kan phih! Kanmah nih onpiak duh ko hman usihlaw, Phung (law) nih a kan onh ṭhiamṭhaim lai lo dah!

Kan cawn liopi a si; We're still learning

Hi kong ah, a ṭha bik in tuah khawh kan izuam ko nain, harsatnak a phunphun kan tong. Kan tlamtlinlo mi a tam ko rih! A caan ahcun, Facebook a hmangtu lila thinhung le lungnuam lo in kan chiah caan hna a tam ko. 

Kan si khawh chung in kan i zuamnak nih ngaihchiat a tongmi hna lungnuamhter a si ko nain, kan tuah khawhmi ah donkhantu tampi a um ko rih lai. Keimah zong ka tonmi chung in hnemh khawh kaa zuam bang, fawite in tuah khawhmi cu a si kho hrim lo. Lungdai tein um colh awk cu a ṭha hrim lo. Kan pa a thihnak a kum leng a rau ko cang, nain ka phone chung i a hmanthlak cheukhat, Facebook chung tbk. ka zoh ah ka celh hrim lo. Hmanthlak cheukhat, siizung kan um lio i thaizing cu inn ah kan ṭin cang lai tiah ka ruah i, ka rak thlakmi pawl ka zoh ahcun, a thar in ka ngaih a ka chiatter i, ka mithli a tla ṭheo. 

Nain, a dang hmanthlak, Hringtu Pa Ni ah chungkhar tling in fanau he, hawikom, tbk. in tling khitkhet tein inn hnulei dum i, kan i thlakmi ka zoh ahcun, mirhsiam tein ka hun um i, ka ni ṭheo. A ka nuamhter tawn. Cu bantuk kan i nuamhnak, kan ngaihchiatnak pawl nih a langhter hi a ṭhatnak le a chiatnak in a um. Cucaah, atu bantuk in theihter ṭhannak pawl kan ngeihmi hi a ṭhatlonak lei le ngaihchiatnak lawng cu a si lo. Cucu, ngaihchiatnak ah kan hman awk zong a si fawn lo. A donghnak ah, atulio Social Media le a dang online vawlei ah kan hmanmi vialte nih hin, ngaihchiatter ṭhannak le thinhunternak a ṭhawnter lawng silo in, a zortertu zong a si ko. 

Nang na thih hnu ah, zeitindah na FACEBOOK rak um seh ti na duh?

Ref: Monika Bickert, Director of Global Policy Management

August 2017