Kawlram Lutlai Pahnih Nih CND An Conglawmhnak Cakuat Cung Ah The Chinland Post Editor Le Salai Ceu Bik Thawng An Hmuhning

Published in The Chinland Post (Hakha) Vol 3, No. 91

President U Thein Sein @ CND Hakha

Avoi 67nk Chin Miphun Ni, Hakha i tuahmi hunnak le hramthawk caanhmannak ah Kawlram hruaitu luthlai President U Thein Sein le Union Parliament lutlai Thura U Shwe Mann nih Chin Miphun Ni kong he pehtlai in conglawmhnak ca an  kuat veve  hna.

President U Thein Sein cakuat cu Union Minister U Win Tun nih a relpiak i minutes pahnih a rau. Thura U Shwe Mann cakuat cu Chin ramkulh hluttaw haotu Pu Hau Khen Kham nih a rel i minutes panga fai a rau.

Chin Miphun Ni cong-lawmhnak cakuat an ṭialmi ah hruaitu pahnih nih Chin Miphun Ni aa thawknak tuanbia an chim veve. Asinain lutlai  President U Thein Sein nih cun Chin Miphun Ni Thawhnak a chim dih in, Chinram ah cozah nih ṭhanchonak a tuahmi, bawmhnak a pekmi, ngandamnak caah a bawmhmi , Chin ram aa dawhnak le Kawlram ah lungrual a herhnak  ti lo a chimmi zei  a um ti lo.

Thura U Shwe Mann bel nih cun hluttaw nih upadi sernak lei rianṭuan an i zuam kong a telh. Federal ram ser khawh nakding ah phunghram remh a herh kong a telh.

A bik in amah pumpak in Chin Miphun Ni cu Hakha ah a ra hmang i mizapi ruahning in bia a chim lomi President cung ah mi tampi cu an vuivai. Kum (60) ringlo hnu, Kawlram  lutlai  nih Chin miphun Ni a ra hman tikah a bia  ngaih hi zapi nih hngah cio a si. Asinain zapi i ngaih tluk in President nih conglawmhnak bia a chim lo cu lung a tling lo.

President U Thein Sein nih ziah zapi i ngaih tluk in bia a chim lo, a biachim hi Chinmi caah zeitluk dah a biapit, a herh ti hi The Chinland Post Editor nih The Chinland Post Opinion Editor Salai Sang Hnin Lian (Salai SHL) le Chin National Democractic Party in Secretary – 2 Salai Ceu Bik Thawng (Salai CBT)  an hmuhning Online in biaruahnak a  ngeih hna.

TCP Editor: A pakhatnak ah President U Thein Sein nih Hakha ah tuahmi Chin Miphun Ni i conglawmh cakuat cung ah nan hmuhning a tlangpi in van chim tuah hmanh uh?

Salai Ceu Bik Thawng (FB) @ Salai CBT

Salai CBT:  Tutan Pu Thein Sein i CND palai-biacah relmi chungin comment pek awk a um lo__ mipi nih theih kan duhmi zeihmanh a chim lo. A chim lo kha comment pek a hau.

Ram-hun pakhat i a biachim ding ca (speech note) le palai-cakuat (felicitation) cu a tialtu an um, khoika ram poh ah. Tutan CND biacah cu chuncaw eipah in pakhatkhat nih kal pah in a hei tial luklakmi a si lai. Ngaihchia ngai a si.

A chimmi tlangkhat in fun ahcun, CND thawknak (zapi theihcia); cun, Laitlang fingtlang  min a rel; cun sianginn le lam an chapnak; cun a donghnak  democracy caah ifun hna usih tiin a donghter. Mi zapi nih “Cu rilmal, heih law-mawh” tiin kut bengh dingtlak tlangkhat zong a kop lo.

Salai SHL: Kawlram President U Thein Sein nih avoi 67nk Chin Miphun Ni, Hakha ah biarocah a kuatmi zoh ah, zei ngai lawmh tlak le i chorpi ding in a chimmi le relmi a um lo.

Rampi thlennak lam ser aa zuam lio le tlangcungmi he remhdaih hmuh khawh ding ah a si khawh chung in, zaanghlei a cawinak hi a mipum phanhnak in hmuh khawh a si. Asinain, Cu cu zei i uangpi ding a si fawn lo. Kachin Ramkulh, Manaw Puai ah a va telpi ve hna.

President nih Chin Miphun Ni ah biacah a chimmi zoh ah a man tlawm ngaimi Miphunpi Ni biacah a si kan ti khawh. A biacah ah Chin Ramkulh pawngkam sining kong a kan chimh ṭhan tik ah, hihi a haumi a si lem hnga maw? Chimh awk tampi a hrelh tiah ka ruah.

Cun, biacah a chimmi ah ramkhel, sipuazi le zatlang nun ṭhanchonak telh in le a dangdang lamkip ṭhanchonak caah zeihmanh a chimmi hmuh awk a um lo ti khawh a si. A tawinak in cun, Kawlram President nih Chin Miphun Ni ah a mipum in a hun kan telpimi cu lawmh awk ngaingai a si. Ralkap cozah he cun a dang ko. Miphun Ni tuahnak nawl an kan pek lawng siloin pumpak in a kan telpi (CNF cung ah lawmhnak chim kan daithlan awk a ṭha hnga lo). Nain, mipum tel sawhsawh lawng in cun a za hnga lo. A hnulei in a mei nih zeidah a hun i hruai timi ruah chihding a um rih. Tukum 2015 dongh lei ah ram pumpi thimnak a hung um ding a si tik ah, ‘political claim’ i tuah ding hna ah a cang sualte hnga maw? Atutan i, cucu kan tuah, khakha kan tuah ti bantuk menmen a si ding cu a pam.

TCP Editor: A si. Chin miphun ni a si tikah mizapi lei nih a bia zeidah a si lai an i ngaih tuk. Asinain biacah a dih in zapi nih neek a si a timi an um? Zei bantuk a chim ruang ah le a chim lo ruang ah dah zapi an lung a tlin lonak a si hnga?

Salai SHL:  Chin Miphun Ni thawhnak a hun chimh ṭhan nain a biapitnak bik a simi pakhat a nganh – “cucu, Chin Miphun vialte khat le khat thleidannak umti loin tlukruannak (equality) he ram thar kan sermi ah kar kan hlan cang lai ti a si”. Chin miphun nih a thawhnak a thlaurau le a tuanbia dik taktak a chim kho lo (a chim duh lo kan ti hnga maw).

Cu kan miphun nih tuanbia tak kha Kawl le Lai (Chin) zong tluk ruangte in kar kan hlanṭi ding a biapitnak kong he vun pehtonh sehlaw Chin Miphun Ni a biacah a si a khen deuh hnga.

Cun, uktu ṭhing/hlun, ralkap cozah uknak phung lio i, Ralkap bawi hna bia he a dannak a um lem lo. An tuah ciami thil ṭha rel ṭhannak lawnglawng ah a caan a hman. Cucu thil ṭha an tuahmi cu, lungthote in tuah taktak mi a si maw timi biahalnak a um kho tiah ka ruah.

Salai CBT: A taktak ahcun CND i a thlarau taktak cu federal phung, remhdaihnak phung hna a chim ding a si. Falam civuipi ah Chinmi nih zeibantuk political system dah kan hman lai tiin biakhiahnak an tuah cu mahte-khuakhannak nawl timi federal a chung muru a (Self-determination) kha a malbu (full) tein kan ngeih a si. Cuti democracy phung (system) kan hei i thim a si i cucu a pahnihnak theitlai a si.

Chin mipi nih kan duhmi taktak, federal phung, remdaihnak le, miphun, nunphung, biaknak covo pawl cu a kan pek duh bak lomi a si ve tikah, a hrial i, a siantawk te “ṭhanchonak” kong telawng a chim ve ko. Cuhlan ralbawi pawl an rak ra i an chim tawnmi bantuk.

Voksa thawtnak kong chim loin alu thawtnak lawngte a chim tikah aho awr hmanh a la lo. A thil timtu pawl nih a zalrang khat in aalu lawngte an rak senh ve tikah cun, mi fanau a mawh ve lo, a bia nih kan lung a kan la lo tuk ti kha a theih ve ko lai.

Salai SH Lian @ Salai SHL

TCP Editor: Chinmi ṭhanchonak caah cozah rianṭuannak kong hi atu bantuk miphun ni ah a chim tikah aa tlak lo nan ti. Zei ruang ah ṭhanchonak hi a bik in a chim? Cun lungtho a si hnga maw timi zawn ah na chim duhnak?

Salai SHL: President lila nih a langhter mi, mei (Maha-dat-aa-line) kong ah lungthote in an kan pekmi a si maw? Mizapi nih theih dihmi a si. Cun, Palettwa ‘Kaladan’ tiva ah tilawng dinh hmun sernak zong ah Chin ramkulh ṭhanchonak caah tiah a hun langhter ve. A ngaingai ti ahcun, Chin ramkulh nih hlawkpi dingmi nak in, India cozah nih hlawkpi dingmi a tam deuh. Hihi thil thar a si lo. Ralkap cozah nih a thlithup in India cozah he kum 2008 ah tuah ding in minsenthut cangmi a si. Mizapi sin ah zeihmanh hnatlaknak le zei ca dah kan tuah timi chimfiannak zong a um fawn lo. Atu hnu ah, Chin ramkulh ṭhanchonak a hun kan ti hoi. A ngaingai ahcun nuhrin covo buarbu in tuahmi a si. An duh in cinthlaknak hmun an hrawh. Man pek loin mizapi rian an ṭuanter hna. Chinram chaklei chim lo, Chinram thlanglei Paletwa peng ah khuasami mizapi hnatlaknak an la lo. Zeihmanh an i fiang lomi timhlamhnak in thawkmi le ralkap cozah nih miaknak caah timhmi Project a si deuh.

TCP Editor: Salai Ceu Bik Thawng tah?

Salai CBT: Kaladan Lampi cu Chinmi caah hlawknak a si lai a timi khi dolh awk tha lomi bia a si. A fiangmi cu khi lam khi India nih geopolitics caah biapi tuk in a ruah caah cucu Kawl Cozah nih tangka hmuhnak ah nawl a onhmi si. Mizapi hlawknak caah tuahmi project a si lo a chungril tiang kan zoh i kan theih mi a si. Hi project nih kan mipi zeitluk a sunghter i hi ruangah zeizat a miak an hmuh lai, aho nih tha tein tuak i fianter a um lo. Fawite hlek in kan inn pawng ah sa an thah caah sa ei dingin i ruahcia awk a ṭha lo".

TCP Editor: Cun ngandamnak kong le lam le sul kong ah tampi a chim rih? Mah cung ah tah nan hmuhning zeitn a si?

Salai CBT: Kum 50 hnu ram bawibik nih Chin miphun ni (CND) ah biarocah (Historic) biachim awk bia a si lo. Cozah nih infrustructure kha mipi tangka in a tuahkel rian a si.

Salai SHL: Fimthiamnak le ngandamnak lei ah thil tampi kan ṭhanchoter tiah a hun langhtermi zei ngai chimrel ding a um lo. An tuahmi hnihkhat lawmhpi ding cu an si ko. Nain, rampi pakhat nih hi bantuk thil hmete tuahmi kong ah a chormi hi cu ngaihchiat awktu a si. Hihi Fimthiamnak le ngandamnak cu rammi pakhat sinak in tinco dingmi nuhrin covo an si. Rampi cozah pakhat nih a tuah ding a rian hrimhrim a si.

Tahchunnak pakhat in – ngandamnak lei ṭhanchonak kan tuah a timi hi a ngaingai ti ahcun, an tuahmi chimtlak a si lo. Laitlang (Chin ramkulh) huap in zoh ahcun ngaihchiat awk ding a si deuh. Falam peng, Rihkhuadar ah sii-inn le ihkhun lawng a um i, Sibawi a um lo. Culawng hlah, kum 2013 Chinram sii-inn lei tuak ning ah, minung 6,494 caah Sibawi pakhat lawng a um tiah theih a si. Cu bantuk cu ṭhanchonak kan tuah tiah rel awk a tlak hnga maw?

TCP Editor: Kan bia sau sual lai. A donghnak ah a biacah kong he pehtlai in sia herhmi nan ngeih rih ahcun?

Salai SHL: Kan miphun ni i a biacah kan zoh tikah Laimi (Chin) caah ruahawk a um ve. Cucu Chinmi nih Kawlram Bupi huap in, ramkhel (politically), zatlang (socially), sipuazi (economically) zuamcawhnak kan tuah khawh lo ruang ah, a biachim a man tlawmmi hi a si kho. Cucu, kanmah lei i remhnak ah si sehlaw, a ṭha hringhran hnga dah.

Cun, tutan 67nk Chin Miphun Ni ah kanmah mipi lei in zeidah kan i timhtuah i, zeidah ramkhel biacah (political message) kan pek khawhmi a si. A lam le a kui, a zupu dah le, khuangcawi lawng ah kan i zatkhim a si ahcun President a kan tlawnmi pakpalawng a si hnga. Mizapi retheihnak zong pakpalawng a si hnga. Miphun Ni nih a tinhmi kaphnih (President le Mipi) in kan nganh ve phum ko hnga. Tutan 67nk Chin Miphun Ni ah zeidah President sin ah kan cah i, zeidah President nih a kan cah timi thukdeuh in ruah cio a herh.